FLASH NEWS
Four views of Theth
2025-07-13 13:01:33 / IDE
The first time I went to the small village of Theth, 900 meters above sea level, was in 2008. A friend recommended it to me, with the friendly request that an article could help advertise the area, which, in fact, did not need much advertising. Rural development expert Ismail Beka had organized a small donation to a number of families in Theth , giving them beds, tiles, solar panels and other necessities, in the hope that in this way the seeds of service in mountain tourism would be sown.
Getting to Theth at that time was a challenge in itself. The road from the village of Bogë to the center of Theth, a total of 28 kilometers, was unpaved. Not only unpaved but, with a low car, it took a full three hours to maneuver between the stones and potholes. You had to be nervous while meticulously studying every meter, to distinguish in which position the car had the least risk of hitting you. The road was one-way but this was not a problem, because we did not exchange with any other car. The Thores Pass road was actually opened late, while historically the Sheep Path, as the name suggests, was used by shepherds for the migration of small livestock.
About fifteen families were “wintering” at this time in Theth, and their livelihood was as Edith Durham might have found it exactly a century earlier. Families raised chickens, pigs, and cows, prepared for the harsh winter with pickles, honey, and lard, made cottage cheese, and had limited contact with the market. When they went out into town, they bought flour, sugar, and oil. There were no lights, and dinner was eaten by candlelight. The food was home-cooked. The vast majority of things you could consume, whether you liked it or not, were locally produced. Bread was made at home, and Thethi clearly knew how to make bread well. In the fall, wild plums, ripe and hard, were gathered and boiled for raki.
There were two bars in Theth at that time. One, in the Gjeçaj neighborhood before you reach the center and the other, a little further, by the river. When I went to the second one, I actually found an open-air environment, where the bar’s “warehouse” consisted of a crate placed in the river for cooling, with about ten cans of various drinks. The bar’s working capital or the state of products ready for sale or whatever you want to call it, must have been about 20 thousand old lekë in total.
Gjithçka në Theth komplotonte në atë kohë për të të dhënë përshtypjen e zonës së largët, një kapsulë që ka mbërthyer një kohë të vjetër të papërcaktuar. Rruga torturuese thuajse e pakapërcyeshme, mungesa e energjisë elektrike, ndërtimet prej guri, kasollet e bagëtive. I vetmi element që dekonspironte kontaktet me “qytetërimin” ishte kur të ofronin një lugë sheqer. Dhe përshtypja që të krijohej ishte që, mallrat që bliheshin me para ishin fort të shtrenjta për banorët.
Një urë druri ishte vendosur mbi lumin e Thethit, një hidrocentral i vogël ishte tashmë jashtë pune pak më tutje. Shtëpitë e pakta ishin në distancë të largët nga njëra-tjetra. Të zbrisje nga lagjja Gjeçaj për në Theth Qendër kërkohej rreth 40 minuta në këmbë. Ndërsa ta ngjisje, ishte akoma më sfiduese. Vendësit kishin zakonin të ta përshkruanin distancën e vajtjes nga një vend në tjetrin si diçka të lehtë, “do njëzet minuta” të thoshin, kur në fakt kërkonte shumë më tepër. Dhe ndjesia që të krijohet kur ke përballë shpatin madhështor, ndoshta një mijë metra të lartë që bie thikë mbi luginën e Thethit, është ajo e të qenit i vogël dhe i pafuqishëm përballë natyrës së ashpër e moskokëçarëse.
Vizita e parë në Theth, pasi ke lexuar Edith Durhamin, e cila, natyrisht që ka bërë ekzotike Shqipërinë në përgjithësi për anglezët e paktë që e kanë lexuar, por e ka bërë malësinë akoma më ekzotike për shqiptarët e shumtë që e kanë lexuar, ishte pjesërisht njëfarëlloj kërkimi për rrënjët.
Hipotezat e Albanologjisë dhe legjendat e panumërta, edhe personale, kanë instaluar në ndërgjegjen e shqiptarit idenë që ne të gjithë që jetojmë prej ca kohësh në Ultësirën Perëndimore kemi zbritur, ose më saktë, paraardhësit tanë kanë zbritur, në një kohë të pacaktuar historike, nga diku në male. Në këto male, thuhet, shqiptarët u fshehën gjatë trazirave të sulmeve nga “barbarët” e veriut që pasuan dobësimin dhe rënien e Perandorisë Romake, për t’u rishfaqur në shekullin e njëmbëdhjetë. E dëgjon këtë legjendë më së shumti familjare gjithkund. Në Tiranë ka që besojnë se paraardhësit kanë zbritur nga zona prapa Dajtit. Në Ishull-Lezhë, të thonë se kanë zbritur nga Malësia e Dukagjinit. Në Shtoj, në bregdetin e Malit të Zi, të thonë se kanë zbritur nga Malësia e në Karbunarë, në Lushnje, të thonë se kanë zbritur nga Kalaja e Dodës. Në Himarë dhe në shumë fshatra të tjerë të jugut, ku kultura ortodokse është dominuese, nuk mungojnë gojëdhënat me zbritje nga veriu malor, megjithëse jugu ka natyrisht malet e veta nga ku mund të zbresësh.
E pra, përshtypja që të krijohet është se sa e vështirë duhet të ketë qenë që një popull i tërë të mbijetonte për shekuj në ato hapësira aq të ngushta, me aq pak tokë të punueshme, aq të izoluar nga çdo gjë.
Nja dy vjet më vonë nga kjo, një vizitë tjetër u ndërmor më lehtë. Makina me të cilën synonim të shkonim dukshëm nuk e hante rrugën. Pas një cope here në të tatëpjetë matanë Bogës, zbritëm nga makina dhe vijuam në këmbë. Rrugës takuam një familje blegtorësh, djali jetonte në Angli dhe kishte ardhur për pushime, ndërsa prindërit rrisnin dele e prodhonin djathë. Dolëm në Shtegun e Dhenve, hoqëm ca për të zbritur të rrëpirën e fortë të shtegut, capaluam këmbët e njëri-tjetrit për shkak të gurëve që rrokulliseshin dhe gjithsesi ia dolëm. Të nesërmen hoqëm akoma më keq kur, për shkak se nuk guxuam të ndërmerrnim të përpjetën e frikshme të Qafës së Dhenve, i ramë nga Qafa e Thores, gjë që e zgjati rrugën shumë dhe e bëri raskapitëse. U deshën shumë orë për të mbërritur në Bogë, rrugë gjatë së cilës na u mbarua uji dhe për pak sa nuk luajtëm mendsh.
Pasi një familje në Bogë na hapi derën dhe na dha ujë, një jetë e re lindi brenda nesh. Kuptuam që rreth njëzet e ca kilometra rrugë që kishim bërë në këmbë nuk ishin aq rraskapitëse. Vijuam më tutje për të shijuar një drekë të merituar me mish e patate.
Herën e tretë vajtëm me furgon dhe rruga na trazoi stomakun mirë e mirë, por në përgjithësi, shpëtuam paq. Eksploruam për tre ditë zonën dhe zbuluam një Theth që po ndryshonte në mënyrë dramatike. Kësaj here nuk kishte vetëm dy lokale, kishte pothuajse çdo shtëpi të hapur për turistët. Banorët po zbulonin paratë dhe spekulimin me çmimet. Turisti tipik sërish vinte me çadrën e vet, zinte një lëndinë dhe ushqehej me ushqim familjar. Por kësaj here për mëngjes të ofronin kos Erzeni dhe Molto, ndërsa të ardhurat nga turizmi duket se zhdukën me shpejtësi çdo incentivë të banorëve për t’u marrë me bujqësi e blegtori.
Herën e fundit vajta me një grup të organizuar udhëtimi në këmbë nga lugina e Valbonës, lartësia 800 metra mbi nivelin e detit, për në fshatin Rragam, e më pas, për në Qafën e Valbonës dhe për në Theth. Pjesa e parë e udhëtimit konsistonte në ecje në asfalt për një apo dy orë, pastaj duhej të kaloje zallin e lumit para se të filloje të ngjisje shtegun. Por nuk kishte kurrfarë rreziku të mbeteshe pa ujë. Pasi kaloje fshatin Rragam, mbërrije në burimin e Valbonës ku ishte hapur një lokal i improvizuar. Një mushkë furnizonte gjithëfarëlloj pijesh të cilat ftoheshin në lumë. Mushka vijoi udhëtimin për në Qafën e Valbonës dhe, pak më tutje, një lokal tjetër ishte hapur, me lëkurë ariu të varur, për të cilën pronari thoshte se i përkiste një ariu që kishte vdekur për shkaqe natyrore. Shtegu Valbonë – Theth ishte aq fort i rrahur sa nëpër vendet ku ngushtohej mbahej radhë për të kaluar, një herë ata që po zbrisnin dhe pastaj ata që po ngjiteshin dhe pastaj mushka e furnizimeve. Turisti në këtë kohë ishte i larmishëm. Vinte nga Shqipëria, nga Kosova, nga bota. Kishte turistë nga vende të largëta e të afërta, të mëdha e të vogla.
Before arriving in the transformed Thethi, with restaurants one after another, while we were caught in an autumn rain and enjoying that wonderful piece of forest, we encountered two boys from Kosovo.
“At the end of this road,” one of them advised us, “be careful not to turn right, turn left to go down to Theth. We made the mistake and ended up in a field planted with cannabis. Not that I feel sorry for this job, but who knows. It's dangerous.”
That was the last time I passed through those parts. Since then, the road to Theth has been paved. The journey from Tirana probably takes the same amount of time, but this time because of the traffic in Lezha and not because of the Bogë-Theth road. The images shown on TV in recent days show a transformed village with various services, all kinds of buildings and thousands of people from the country and the world visiting the village and where the offers for rooms are diverse. The online brokerage service Booking presents 42 options with prices reaching up to 200 euros per night, but where most are in the 50-100 euro range.
In contrast, the sight of four young Czechs washing their socks by the river after setting up their tent on the lawn and waiting for their modest dinner, courtesy of the landlady of the Harusha guesthouse in 2008, seems like a whole other world.
It is unclear what attracts tourists to Theth and not, or not so much, to other mountains in the country. The myth of Theth, cultivated over decades by Victorian-era travelers seeking something original, remote and untouched, something that comes from a time when humanity did not yet know how to read and write, is clearly part of the “economic resource”, alongside nature, breathtaking mountains and a patch of primeval forest , a term that has not yet been translated into Albanian but which means a forest that has not been touched by man and continues to exist since the earliest times of history.
The moral of the fable seems to be that having an economic resource, as is the case with the myth of Theth as the last, remote village where you can find primitivism, is not enough to have an economic resource. Sustainable development is needed.
Happening now...
The Ukraine summit that ignored the tough questions
Nga Owen Matthews, SPECTATOR
ideas
top
Alfa recipes
services
- POLICE129
- STREET POLICE126
- AMBULANCE112
- FIREFIGHTER128